Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa w Tomaszowie Lub. utworzony w 1944 r. był jednym z pierwszych urzędów na ziemi lubelskiej. W miejscu kaźni nazywanym „Smoczą Jamą” byli przetrzymywani, torturowani i mordowani przeciwnicy komunizmu, głównie żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Tomaszowski areszt PUBP funkcjonował do 1956 roku. Po jego zlikwidowaniu pomieszczenia użytkowane były przez Sąd Rejonowy jako archiwum, a po przejęciu budynku przez Urząd Miasta powstała inicjatywa upamiętnienia historii tego miejsca.
- Przeczytaj też: Od stycznia ruszy nowy oddział w szpitalu w Tomaszowie Lubelskim. Na kontrakcie z NFZ
Dużo nowości
Niedawno przed wejściem zamontowano tablicę z brązu upamiętniającą Jana Leonowicza "Burtę". W środku dużo się zmieniło za sprawą dopracowanej wystawy, której otwarcie odbyło się 15 grudnia.
– Stworzyliśmy ekspozycję, która opowiada o ziemi tomaszowskiej od II wojny światowej, poprzez akcję "Burza", tworzenie się nowej władzy komunistycznej, czyli PKWN. Omawiamy inwigilację UB wobec społeczeństwa, kościoła i organizacji politycznych, działalność UPA, referendum w 1946 i wybory w 1947 r. To wszystko jest zaprezentowane na planszach – zapowiada Robert Czyż, dyrektor Izby Pamięci Terroru Komunistycznego oraz Muzeum Regionalnego im. J. Petera w Tomaszowie.
Atrakcyjności wystawie dodaje fakt, że powstała w większości na podstawie niepublikowanych materiałów znajdujących się w Instytucie Pamięci Narodowej w Lublinie i mniejszym zakresie w Archiwum Państwowym w Zamościu, uzupełniono ją o zdjęcia znajdujące się w albumach Janusza Petera, które są w dyspozycji Muz. Regionalnego.
W skład wystawy wchodzą plansze i trzy zaaranżowane cele. Dyr. Czyż oprowadza nas po nich.
– Pierwsza to twarze tomaszowskiej bezpieki – wyjaśnia. – Wykorzystując źródła IPN-owskie i prace dra Wojciecha Hanusa umieściliśmy fotografie ponad 200 funkcjonariuszy, którzy pracowali w Bezpiece w Tomaszowie, ale bez ich nazwisk. W kolejnej celi prezentujemy sylwetki funkcjonariuszy UB. Są też plansze ilustrujące tych, którzy stali na czele UB w Tomaszowie – opowiada.
Żywa lekcja historii
Jedną z ciekawszych sal jest „pokój przesłuchań”, w którym ustawiono autentyczne meble z lat 50. Są w nim dwa manekiny – jeden przedstawiający sowieckiego funkcjonariusza, drugi – więźnia oraz narzędzia tortur.
– Przez rozwiązania plastyczne staraliśmy się wprowadzić pewną narrację tamtego czasu. Więzień jest ucharakteryzowany na poobijanego, krwawi. Natomiast funkcjonariusz to taki prosty manekin, człowiek bez życia – i to jest zbiorowy obraz funkcjonariuszy bezpieczeństwa – tłumaczy Czyż.
W ostatniej sali znajdują się m.in. plansze ze wspomnieniami osób, które były więzione w areszcie powiatowego urzędu. Uzupełnieniem są unikalne zdjęcia z początków lat 90., które pokazują co pozostało po aresztach, które w Tomaszowie były w kilku miejscach. Wyrazistym akcentem jest imitacja ceglanej ściany z autentycznymi napisami więźniów tomaszowskiego aresztu i brzozowy krzyż, które występuje tu jako symbol pamięci o zamordowanych tutaj, także tych, który los jest nieznany.
Odtworzona została też tomaszowska Smocza Jama, czyli areszt o wymiarach metr na metr. Zbudowano go z cegieł z okresu międzywojennego. W Jamie są drzwi z aresztu, który znajdował się przy ul. Zamojskiej w Tomaszowie.
– Całość wzbogacają umieszczone na korytarzu grafiki żołnierzy wyklętych, żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego z Tomaszowa Lubelskiego, autorstwa naszego pracownika Ryszarda Bednarza – prezentuje dyrektor Izby.
To trzeba zobaczyć
Wszystko to zostało przygotowane w ramach projektu „Podniesienie wartości wystawienniczej i edukacyjnej w Izbie Pamięci Terroru Komunistycznego w Tomaszowie Lubelskim” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim.
W projekcie było również wydanie publikacji o Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa w Tomaszowie Lubelskim pod redakcją R. Czyża, która jest bezpłatnie rozprowadzana wśród odwiedzających Izbę, oraz zorganizowanie sesji popularno-naukowej poświęconej terrorowi komunistycznemu w powiecie tomaszowskim w latach 1944-56. Sesja odbyła się w dniu otwarcia wystawy. Wykłady wygłosili Robert Czyż, Wojciech Hanus z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Rzeszowie, Joanna Dziura z Muzeum Regionalnego w Tomaszowie, Andrzej Burda z Tomaszowskiego Klubu Miłośników Historii. Redakcja „Kroniki Tygodnia” patronowała wydarzeniu medialnie.
Zachęcamy do zwiedzania Izby Pamięci. Jest otwarta od wtorku do soboty w godz. 9-14. Wstęp jest bezpłatny. Każdy może liczyć na zwiedzanie z przewodnikiem.
Napisz komentarz
Komentarze